حقايقی درباره رژيم کتوژنيک
رژيم کتوژنيک که در بين مردم با نام رژيم کتو هم شناخته می‌شود يک رژيم غذايی کم‌کربوهيدرات است که از نظر علمی فوايد آن ثابت شده است. رژیم کتو به عنوان درمان و يک رژيم غذايی مخصوص استفاده می‌شود. هدف پيروی از رژيم کتوژنيک قرار دادن بدن در وضعيتی به نام کتوز است. برای رسیدن به اين منظور مصرف کربوهيدرات‌ها را کاهش داده و با چربی‌ها جايگزين می‌کنند. بنابراين رژيم کتوژنيک سبب می‌شود بدن بعد از مدتی سوخت خود را از چربی‌ها تأمين کند و با قرار گرفتن چربی‌ها در چرخه سوخت و ساز بدن کتون‌ها به وجود می‌آيند. کتون‌ها در درمان بيماری‌های متابوليک، بيماری‌های نورولوژيک (عصبی) و بيماری‌های مرتبط با انسولين مفيد هستند. همچنين از رژيم کتوژنيک در دوره درمان برخی از سرطان‌ها به عنوان يک رژيم غذايی حمايتی استفاده می‌شود.
همان طور که می‌دانيد اخيراً افراد زيادی شروع به استفاده از رژيم کتوژنيک برای لاغری و کاهش وزن کرده‌اند اما چيزی که در اينجا حائز اهميت است اين است که رژيم کتو برای همه افراد علی‌رغم فوايد اثبات شده‌ای که دارد نمی‌تواند مناسب باشد. کتو برای آن دسته از افرادی که اين رژيم برايشان مناسب نيست می‌تواند خطرات زيادی داشته باشد و آسيب‌های جبران‌ناپذيری بر سلامتی وارد کند. بنابراين لازم است برای شروع رژيم کتو با پزشک يا متخصص تغذيه مشورت شود.
در چه مواردی از رژيم کتو استفاده می‌شود؟
در اصل رژيم کتوژنيک در دهه 1920 ميلادی برای درمان بيماران صرع ايجاد شد که در دنيای کنونی مورد توجه بسياری از ورزشکاران و بدنسازان است. امروزه رژيم کتو در درمان بسياری از بيماری‌ها خصوصاً در درمان اختلالات متابوليکی مانند ديابت و چاقی مورد استفاده قرار می‌گيرد. اخيراً به خصوص کسانی که اضافه وزن دارند رژيم استاندارد کتوژنيک را به ساير رژيم‌های کم‌کربوهيدرات مانند اتکينز به دليل تأثيرگذاری بالای آن ترجيح می‌دهند. البته بايد توجه داشت که اعمال رژيم کتو بر بدن دشوارتر از رژيم غذايی اتکينز و ساير رژيم‌های کم‌کربوهيدرات است.
رژيم کتو چه نوع رژيم غذايی است؟
همانطور که می‌دانيد منبع اصلی تأمين انرژی بدن کربوهيدرات‌ها هستند اما در رژيم کتوژنيک که يک رژيم درمانی ويژه با مقدار چربی بالا، مقدار پروتئين متوسط و کربوهيدرات کم است هدف آن قرار دادن بدن در حالتی است که بتواند سوخت مورد نياز خود را از چربی‌های دريافت شده از طريق غذا و چربی‌های موجود در بافت‌های بدن تأمين کند که در اين حالت گفته می‌شود بدن وارد وضعيت متابوليکی کتوز شده است.
در رژيم غذايی کتوژنيک کربوهيدرات‌ها از دسترس بدن خارج می‌شوند. به دنبال آن سطح انسولين در خون کاهش می‌يابد و بعد از آن بدن برای تأمين انرژی مقدار زيادی چربی آزاد می‌کند و کبد پر از چربی‌ها می‌شود که آن چربی‌ها به کتون‌ها که می‌توانند برای تأمين انرژی توسط سلول‌ها به مصرف برسند؛ تبديل می‌شوند. در طی کتوز، بسياری از قسمت‌های بدن به ويژه مغز به جای کربوهيدرات‌ها کتون می‌سوزانند و اين کتون‌ها در درمان بسياری از بيماری‌ها به ويژه بيماری صرع مفيد هستند. ولی اعمال رژيم کتوژنيک بر بدن بسيار دشوار است چرا که اثر گرسنگی بر بدن را تقليد می‌کند.
رژيم کتو راهی برای درمان بيماران صرع
رژيم کتوژنيک يکی از گزينه‌های درمان به ويژه برای کودکان مبتلا به صرع و بيمارانی است که تشنج‌های آن‌ها با داروها قابل‌کنترل نيست. در رژيم کتوژنيک مقادير بالايی از کتون‌ها توليد می‌شوند. اين کتون‌ها می‌توانند با متعادل‌سازی مواد شيميايی تحريک‌کننده سلول‌های مغزی، از شدت و تعداد تشنج‌ها بکاهند.
نکاتی در مورد چگونگی شروع رژيم کتو در بيماران صرع
رژيم کتوژنيک را بيماران مبتلا به صرع تنها به صلاحديد خود و بدون نظر پزشک نمی‌توانند شروع کنند. اين رژيم غذايی باید توسط يک متخصص مغز و اعصاب که در زمينه درمان بيماری صرع مهارت و تخصص دارد تجويز شود و البته بايد با دقت توسط يک متخصص تغذيه هم دنبال شود. دوره درمان بيماران مبتلا به صرع با رژيم کتو در بيمارستان شروع می‌شود. ابتدا بيمار مبتلا به صرع را 12 تا 48 ساعت از خوردن و آشاميدن هر چيزی به غير از آب محروم نگه می‌دارند و بعد آن دوره درمان را با کالری پايين شروع کرده و به تدريج کالری و مقدار مواد غذايی مصرفی را افزايش می‌دهند. در همين حال خانواده بيمار مبتلا به صرع توسط متخصصين تغذيه آموزش داده می‌شوند. اين يک رژيم غذايی بسيار دشوار و حساس است و لازم است که غذاهای قرار داده شده در هر وعده غذايی به طور دقيق اندازه‌گيری شوند. در غير این صورت نمی‌توان به نتيجه مطلوب از اين راه درمانی رسيد.
در رژيم درمانی کتوژنيک برای افزايش کتون‌ها در خون معمولاً به ازای 4 گرم چربی تنها يک گرم پروتئين و کربوهيدرات در شروع دوره درمانی به بيمار مبتلا به صرع داده می‌شود و بعداً با توجه به مقدار کتون‌های موجود در خون می‌توان نسبت مقدار چربی به پروتئين و کربوهيدرات را در رژيم غذايی فرد بيمار تغيير داد.
رژيم کتوژنيک اعمال شده بر بيماران صرع شامل 75 درصد منابع چربی، 20 درصد منابع پروتئينی و 5 درصد منابع کربوهيدرات است. به طور متوسط تأثير رژيم کتو بر بدن بيمار صرع بعد از 2 ماه از شروع رژيم مشخص می‌شود. در صورت قابل قبول بودن نتيجه، اعمال رژيم می‌تواند به مدت 2 سال ادامه يابد. از آن جايی که رژيم کتوژنيک می‌تواند به طور کامل محدودکننده منابع غذايی مصرفی برای بيمار باشد با توجه به نياز بيمار می‌توان مصرف مکمل‌ها، ويتامين‌ها و مواد معدنی را به بيمار توصيه کرد.
فوايد رژيم کتوژنيک
- رژيم کتو تا حد زيادی می‌تواند التهاب مزمن مرتبط با بيماری‌های ناشی از سندروم متابوليک و استرس اکسيداتيو را کاهش دهد.
- (استرس اکسيداتيو بر اثر عدم تعادل ميان راديکال‌های آزاد و آنتی‌اکسيدان‌ها در بدن که به طور طبيعی رخ می‌دهد به وجود می‌آيد و بر روند پيری تأثير می‌گذارد)
- رژيم کتوژنيک قادر است سطح قند خون و انسولين را در خون در تعادل نگه دارد.
- رژيم کتوژنيک می‌تواند فشار خون و سطح کلسترول را در حالت تعادلی نگه دارد.
- رژيم غذايی کتوژنيک می‌تواند احساس گرسنگی مداوم را از بين ببرد.
- رژيم غذايی کتوژنيک می‌تواند شما را سر زنده کند و سطح انرژی‌تان را بهبود بخشد.
- رژيم غذايی کتو می‌تواند کاهش وزن و به ويژه از دست دادن چربی‌های ناحيه شکم را آسانتر کند.
- رژيم غذايی کتو در پيشگيری از بروز مشکلات پوستی به ويژه آکنه مؤثر است.
- رژيم غذايی کتو می‌تواند عملکرد ذهنی را بهبود بخشد.
- برای داشتن يک زندگی سالم و طولانی رژيم کتوژنيک می‌تواند نقش مثبتی را ايفا کند.
- برای درمان اختلالات عصبی شناختی از جمله علائم بيماری‌های آلزايمر، پارکينسون، افسردگی جنون، اضطراب و ميگرن می‌توان از رژيم کتو کمک گرفت.
- رژيم غذايی کتوژنيک می‌تواند از پيشرفت تومورهای مغزی و بسياری از تومورهای همانند آن جلوگيری کند.
- رژيم غذايی کتو با محروم کردن سلول‌های غيرطبيعی از منابع قندی می‌تواند از بدن در برابر سرطان‌ها محافظت کند.
- رژيم غذايی کتو می‌تواند چرخه قائدگی را تنظيم و به درمان سندروم پلی‌کيستيک کمک کند.
رابطه رژيم کتو با سلامت قلب
رژيم کتوژنيک می‌تواند موجب بهبود کلسترول بد، فشار خون و سطح قند خون شود که از دلايل اصلی ابتلا به بيماری‌های قلبی هستند. همچنين اين رژيم غذايی تأثيرات شگفت‌انگيزی بر روی تری‌گليسريد می‌تواند داشته باشد. نتايج حاصل از يک مطالعه نشان داده است که سطح تری‌گليسريد خون فقط پس از گذشت 4 هفته از شروع رژيم کتو از 107 به 79 ميلی گرم در دسی ليتر کاهش يافته است.
رابطه رژيم کتوژنيک و ديابت
همانطور که می‌دانيد انسولين نقش مهمی در بيماری‌های متابوليک مانند ديابت دارد و رژيم کتوژنيک در کاهش سطح انسولين در افراد مبتلا به ديابت نوع 2 و پيش ديابت تأثير بسزايی دارد. همچنين کتوز بودن بدن می‌تواند سطح قند خون و پاسخ انسولين را در بدن عادی کرده و نياز فرد به داروهای ديابت را از بين ببرد.
علائم نشان‌دهنده ورود به کتوز
از نشانه‌های ورود به کتوز طی رژيم کتوژنيک اشتشمام کردن بويی همانند بوی استون از نفس، ادرار و عرق است. برای اين که بفهميد در کتوز هستيد يا نه می‌توانيد از دستگاه تنفس‌سنج، ميله‌های ادرار و کتون‌متر خون (کتون‌سنج خون) استفاده کنيد. خوردن کربوهيدرات بيشتر از اندازه توصيه شده، عدم‌مصرف غذاهای چرب به مقدار کافی، ورزش نکردن و کم‌خوابيدن می‌تواند زمان ورود به کتوز را در رژيم کتو طولانی‌تر کند.
رژيم کتوژنيک برای چه کسانی مناسب نيست
- خانم‌های باردار و شيرده
- کسانی که اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهايی دارند.
- شرايط نادر متابوليک که در دوران کودکی تشخيص داده شده است. (مانند کمبود آنزيمی که توانايی بدن در ساخت و استفاده از کتون را مختل می‌کند) پس افرادی که چنين شرايطی دارند نبايد از اين رژيم غذايی استفاده کنند.
- کودکان و نوجوانان سالمی که در دوره رشد خود به سر می‌برند
- افرادی که به ديابت نوع 1 يا 2 مبتلا هستند؛ افرادی که به بيماری‌های کبد، بيماری‌های قلبی و کليوی مبتلا هستند؛ کسانی که بدنشان به ساخت سنگ کليه تمايل دارد، کسانی که از داروهای ليتيومی برای فشار خون بالا استفاده می‌کنند و کسانی که تحت درمان با عمل جراحی بای‌پس معده قرار گرفته‌اند فقط بايد تحت نظارت پزشک و با صلاحديد پزشک رژيم کتو را انجام دهند.
لاغری با رژيم کتوژنيک
دلايلی که سبب کاهش وزن به کمک رژيم کتو می‌شود شامل موارد زیر است:
- استفاده از چربی‌های بدن به عنوان منبع اصلی توليد انرژی
- کمک به تنظيم اشتها و از بين بردن احساس گرسنگی مداوم
- کاهش کالری دريافتی
- درست است که در بالا گفتيم رژيم کتو می‌تواند در کاهش وزن تأثير داشته باشد اما بايد توجه داشت که رژيم کتوژنيک را اکثر متخصصين تغذيه برای کاهش وزن و لاغری توصيه نمی‌کنند. اگر قرار است استفاده شود بايد تحت نظر و کنترل يک متخصص تغذيه اعمال شود تا از بروز نتايج زيان‌آور آن برای سلامتی جلوگيری شود.
عوارض احتمالی رژيم کتوژنيک
در چند روز اول رژيم کتوژنيک برخی از عوارض جانبی مانند گيجی ذهنی، سرگيجه، سردرد، تحريک‌پذيری عصبی، اشتشمام شدن بوی استون از نفس، خستگی، حالت تهوع و يبوست که به آن آنفلوآنزای رژيم کتو يا کربوهيدرات‌کم گفته می‌شود؛ ايجاد می‌شود. علاوه بر اين در رژيم کتو ممکن است ضربان قلب افزايش يابد، گرفتگی عضلات به ويژه در پاها ممکن است رخ دهد، ميل و عملکرد جنسی هم ممکن است کاهش يابد. اما معمولاً اين عوارض در عرض 2 هفته بعد از شروع رژيم کتو کاهش يافته و بعد ورود بدن به کتوز به سرعت از بين می‌روند.
عوارض خطرناک طولانی‌مدت رژيم کتوژنيک که چندان شايع نيستند
- سنگ کليه و مشکلات آن
- سطح کلسترول بالا
- مشکلات جدی روده
- به وجود آمدن کتواسيدوز (يک وضعيت بسيار خطرناک است که در آن ذرات کتون‌ها در خون تجمع می‌يابند)
- افزايش بيماری‌های کبدی به ويژه در افرادی که مشکلات کبدی دارند
- کاهش جرم استخوان‌ها و ابتلا به پوکی استخوان
- اختلالات ناشی از کمبود مواد مغذی به دليل مصرف ناکافی ويتامين‌ها و مواد معدنی
- اختلال در ريتم قلب و خطر سکته يا مرگ به سبب اين مشکلات
رژيم کتوژنيک چه مدت می‌تواند ادامه يابد؟
چنانچه رژيم کتوژنيک برای درمان بيماری صرع اعمال می‌شود مدت زمان آن توسط پزشک متخصص تعيين می‌شود. به طور کلی بيش از 2 سال اعمال نمی‌شود. اين رژيم غذايی همچنين می‌تواند به کاهش وزن در مدت زمان کوتاه و سريع کمک کند اما اگر حداقل 3 ماه از اين رژيم استفاده نشود وزن از دست رفته به سرعت می‌تواند برگردد.
نگاهی کلی بر رژيم کتو و سرگذشت آن
و در آخر بايد به اين موضوع اشاره کرد که از نظر اکثر متخصصين تغذيه رژيم کتو مناسب اعمال بر بدن جهت کاهش وزن (لاغری) نيست. رژيم کتوژنيک يک رژيم غذايی است که در سال 1920 برای درمان بيماران صرع ايجاد شد. به مرور در سال‌های بعد به کمک مطالعات انجام شده توسط محققين و متخصصين تغذيه مشخص شد که رژيم کتوژنيک فوايد زيادی به خصوص برای مشکلات متابوليک می‌تواند داشته باشد. البته همه متخصصين تغذيه قبول دارند که اين رژيم غذايی و رژيم‌های غذايی شبيه کتو همگی در کنار فوايدی که دارند می‌توانند سبب بروز مشکلات جدی در بدن شوند که حتی در برخی موارد ممکن است زندگی فرد را تهديد کنند. درست به دليل اين آسيب‌های احتمالی است که قبل از شروع رژيم کتوژنيک بايد با پزشک يا متخصص تغذيه مشورت کنيد و زير نظر او اين رژيم غذايی را انجام دهيد.
منبع
