کودک بیش‌فعال چه ویژگی‌هایی دارد؟
اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی Attention-deficit hyperactivity disorder)) یا به صورت مخففADHD) ) یک اختلال رفتاری-رشدی است. معمولاً فرد توانایی دقت و تمرکز بر روی یک موضوع را نداشته، یادگیری در او کند است و از فععالیت بدنی غیرمعمول و بسیار بالا برخوردار است. اختلال بیش‌فعالی با فقدان توجه، فعالیت بیش از حد، رفتارهای تکانشی، یا ترکیبی از این موارد همراه است.
انواع بیش‌فعالی
بیش‌فعالی به چند نوع تقسیم می‌شود که علائم مشابهی دارند اما تفاوت‌هایی نیز دارند. این انواع عبارتند از:
نوع اول: اختلال بیش‌فعالی با انرژی مهار نشده و سر و صدای زیاد همراه است. این کودکان معمولاً بی‌قرارند و نمی‌توانند جایی ثابت باشند. در مدرسه نشستن بر سر کلاس برایشان عذاب‌آور است و غالباً با دست‌های خود بازی می‌کنند و آن‌ها را حرکت می‌دهند. این افراد همیشه در حال حرکت و راه رفتن هستند که قسمت عمده‌ای از این حرکت‌ها از روی سرگردانی هست. معمولاً آدم‌های عجولی هستند و زیاد حرف می‌زنند. ذهن شلوغی دارند و معمولاً بی‌توجه به عواقب و نتیجه یک کار، آن را انجام می‌دهند و احتمالاً سریع پشیمان می‌شوند.
نوع دوم: اختلال کم‌توجهی که برخلاف گروه قبلی فعالیت بالایی ندارند اما در توجه و تمرکز دچار مشکلند. در حقیقت این افراد حضور فیزیکی دارند اما فکر و حواسشان جای دیگری است. این افراد در تمرکز کردن و توجه به یک موضوع بیش از ۵ دقیقه مشکل دارند و معمولاً بی‌دقت و فراموش‌کار خوانده می‌شوند. این‌ها در برنامه‌ریزی و سازماندهی برنامه‌ها هیچ استعدادی ندارند و معمولاً قوانین و دستورهای داده شده را هم اجرا نمی‌کنند!!!
نوع سوم: این نوع اختلال با علائم هردو گروه ذکر شده در بالا همراه است.این دسته از بیش‌فعالان هم کم‌توجه خوانده می‌شوند و هم انرژی مهار نشده‌ای دارند و اصطلاحاً بی‌قرارند.
علائم کودک بیش‌فعال
علائم زیر میتوانند نشانه‌هایی برای کودک بیش‌فعال باشند در حالی که هیچ کدام از این نشانه‌ها به تنهایی یا حتی چندین مورد با هم نمی‌تواند نشانه کودک بیش‌فعال باشد. درصورت مشاهده این علائم برای پیگیری بیشتر به پزشک مرتبط مراجعه کنید اما درباره زدن برچسب بیش‌فعالی بر کودک بسیار محتاط باشید.
علائم احتمالی یک کودک بیش‌فعال عبارتند از:
- قطع پی در پی گفتگو و مکالمه بزرگترها.
- پاسخ دادن به سؤال، پیش از آن که جمله‌سؤال‌کننده به پایان برسد.
- بی‌صبری و بی‌تحملی شدید طوری که هر آن چه طلب کرد، باید در همان لحظه آن را دریافت کند. برای مثال بی‌صبری و نداشتن تحمل برای ایستادن در صف و رعایت نوبت.
- پرحرفی غیرقابل کنترل.
- مدام در حال حرکت و جنب و جوش بودن.
- عصبی و حساس بودن.
- هل دادن بقیه کودکان.
- برهم زدن بازی بقیه.
- انجام تکلیف‌های مدرسه بدون توجه و دقت.
- قاپیدن وسایل و اسباب‌بازی‌های کودکان دیگر.
- نداشتن مهارت‌های لازم در برقراری ارتباط‌های اجتماعی با دیگران.
- گم کردن وسایل شخصی.
- از این شاخه به آن شاخه پریدن.
- مرتب پایین و بالا پریدن.
- تمرکز بر خود و عدم‌توانایی در شناخت نیازها و خواسته‌های دیگران.
- آشفتگی عاطفی و مشکل در کنترل احساسات خود.
- داشتن کارهای ناتمام فراوان و مشکل در به پایان دادن کارها.
- مشکل در پیروی از دستورالعمل‌ها و قوانین.
- خیال‌پردازی و درگیر شدن با رؤیاها و تخیلات.
- مشکل در سازماندهی و پیگیری وظایف و فعالیت‌ها.
- فراموشی و سهل‌انگاری بسیار.
تشخیص بیش‌فعالی
تشخیص بیش‌فعالی با یک آزمون خاص امکان‌پذیر نیست. مجموعه‌ای از این علائم باید (حداقل در مدت شش ماه) مورد بررسی قرار بگیرد. کودک بیش‌فعال این موارد را معمولاً قبل از هفت سالگی نشان می‌دهد. همچنین کودکی که دارای این نشانه‌هاست با رفتارهایش اطرافیان خود را در محیط‌های مختلفی مانند مدرسه یا خانه دچار مشکل می‌کند و معمولاً با گروه دوستان و همسالان خود نیز به راحتی کنار نمی‌آید. به این پدر و مادرها توصیه می‌شود هرچه سریعتر به روانپزشک مخصوص کودکان مراجعه کنند و در صورت نیاز دارودرمانی را آغاز کنند تا کودک بیش‌فعال در ادامه با مشکلات کمتری روبرو شود.
در مقابل این دسته از پدر و مادرها، والدینی هستند که نمی‌خواهند مشکل کودک بیش‌فعال خود را بپذیرند و معمولاً با بهانه آوردن از هشدارهای معلمان و سایر اطرافیان طفره می‌روند. این افراد از درمان اختلال بیش‌فعالی کودک خود واهمه دارند و گمان می‌کنند داروهایی که توسط پزشک تجویز می‌شود برای فرزندشان عوارض دارد. این در حالی است که اگر این کودکان در زمان مناسب درمان نشوند، نمی‌توانند در امور آموزشی و فعالیت‌های اجتماعی خود موفق عمل کنند و ممکن است برای خود و اطرافیانشان مشکل‌آفرین باشند.
عوامل دخیل در ابتلا به بیش‌فعالی
بیش‌فعالی یک بیماری مربوط به رشد عصبی غیرمعمول مغز و تأثیرات ناشی از آن است که ژنتیکی و در نتیجه ارثی است. این بیماری در واقع نقص در کنترل شخصی (یا به طور دقیق‌تر و علمی‌تر، عملکرد‌های مدیریتی-اجرایی Executive functions ) است. به این معنی که با بزرگ شدن و رشد شخص، رشد مغز مانند بقیه افراد نیست. بعضی قسمت‌ها به اندازه بقیه رشد نمی‌کند یا یک مرحله اساسی در آن اتفاق نمی‌افتد.
از طرفی دیگر برخی عوامل محیطی نیز در بروز این بیماری دخیل هستند. از عواملی که میتوانند در بروز اختلال بیش‌فعالی مؤثر باشند سیگار کشیدن و یا مصرف الکل در دوران بارداری توسط مادر است. حتی استنشاق تحمیلی دود سیگار توسط مادر باردار، باعث اختلال در رفتار کودک می‌شود. استرس مادر هم با این موضوع ارتباط دارد. تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده بیانگر این است که اختلال بیش‌فعالی معمولاً در خویشاوندان نزدیک این افراد هم وجود دارد. مسمومیت ناشی از سرب حاصل از دود اتومبیل و آلودگی هوا، غذاهای محتوی مواد افزودنی مثل شیرین‌کننده‌های مصنوعی و یا رنگ‌دهنده‌های خوراکی، مواد جلوگیری کننده از فاسد شدن غذا که در بعضی از غذاهای آماده وجود دارند، نیز در ایجاد اختلال بیش‌فعالی سهیم هستند.
راه‌های درمان بیش‌فعالی
ADHD یکی از بیماری‌های عصبی است که بیشترین روش‌های درمانی را دارد. سال‌های سال بر روی آن مطالعه شده است و به همین دلیل داروهای فوق‌العاده مؤثری برای آن وجود دارد. بیشتر بیماری‌های روانی و عصبی، درمان قطعی ندارند. خصوصاً بیماری‌های این چنینی که مربوط به رشد نورونی هستند. به همین دلیل درمان دارویی چیزی است که باید ادامه داد و در طولانی‌مدت مشکل خاصی ایجاد نمی‌کنند.
چند مورد از راه‌های درمان بیش‌فعالی عبارتند از:
- در صورتی که شدت اختلال بیش‌فعالی بسیار کم باشد به درمان دارویی نیازی نیست. در غیر این صورت و در اکثر موارد، برای کودک بیش‌فعال و درمان اختلال بیش‌فعالی لازم است دارودرمانی صورت گیرد. داروهای زیادی در ایران برای درمان اختلال بیش‌فعالی موجود است مانند ریتالین و آتوموکستین. با مراجعه به روانپزشک و همکاری با او می‌توان به دوز مناسب هر شخص رسید. این داروها، نه اعتیادآورند و نه خطرناک. اما نادیده گرفتن این نوع درمان، می‌تواند به اعتیاد و رفتارهای خطرناک منجر شود.
- علاوه بر دارو، دوره‌های درمانی (CBT یا رفتار-شناخت‌درمانی) که توسط روانشناسان بالینی ارائه می‌شوند، میتوانند تأثیرات فوق‌العاده‌ای بگذارند. درمان دارویی، یک باید است. اما در اغلب مواقع، کافی نیست و در کنار آن لازم است فرد با روانشناس خود دائم در ارتباط باشد.
- مدیتیشن برای درمان بیش‌فعالی بسیار مفید است و می‌تواند در به وجود آمدن تمرکز و کنترل هیجانات کمک‌کننده باشد.
- و در انتها بعد از تجربه همه این موارد، نوروفیدبک نیز که روش نسبتاً جدیدی است، می‌تواند تأثیرات خوب و مطلوبی بر این بیماری داشته باشد. البته نوروفیدبک هزینه نسبتاً بالایی دارد اما این روش هم امیدبخش است.
سخن پایانی
با تمامی صحبت‌هایی که کردیم باید اضافه کنیم که طبیعی است که کودکان هر از گاهی فراموش‌کار باشند و تکالیف خود را از یاد ببرند، گاهی حواس‌پرت باشند و اشتباهاتی را انجام دهند. در طول کلاس در رؤیاهای خود غرق شوند و بدون فکر رفتار کنند یا رفتارهایی هیجانی و سریع نشان دهند. اما تمامی علائمی که در بالا برشمردیم، هنگامی ممکن است نشانی از کودک بیش‌فعال باشد که آنقدر این علائم زیاد شوند که در زندگی روزمره و عادی کودک احتلال ایجاد کنند و او را از داشتن زندگی سالم باز دارند. ممکن است گاهی اوقات این کودکان به عنوان مشکل‌ساز برچسب‌گذاری شوند، یا به دلیل تنبلی و بی‌انضباط بودن مورد انتقاد قرار بگیرند. در حالی که ممکن است تمامی این موارد، علائم ADHD باشند. برای تشخیص این موارد همانطور که در بالا اشاره کردیم نیاز است به روانپزشک حاذق مراجعه شود تا پزشک راه‌های درمان مناسب کودک بیش‌فعال شما را برایتان ارائه کند.
منبع
