عوارض جانبی بلند مدت شیمی درمانی عوارضی هستند که معمولاً پس از انجام دوره درمان آشکار می‌ شوند. افراد بهبود یافته از سرطان ممکن است عوارض جانبی بلند مدت شیمی درمانی را تا سال ‌ها پس از درمان سرطان تجربه کنند. البته قابل ذکر است که  هر فردی که شیمی درمانی دریافت می‌ کند عوارض جانبی بلند مدت شیمی درمانی را تجربه نخواهد کرد و ممکن است تنها گروهی این عوارض را داشته باشند. داروهای شیمی درمانی مختلف باعث ایجاد عوارض جانبی بلند مدت متفاوتی می‌ شوند. برخی از این عوارض به شرح زیر هستند:

• خستگی شدید

اگرچه خستگی شدید عمدتاً یک عارضه جانبی کوتاه مدت است اما ممکن است برای برخی افراد به صورت طولانی مدت بروز کند. این حالت که با کاهش سطح انرژی و خستگی شدیدی که حتی با استراحت کردن رفع نمی ‌شود همراه است، می‌ تواند شما را هم ذهنی و هم جسمی درگیر خود کند. از دلایل این خستگی شدید می ‌توان به کم خونی ناشی از دریافت شیمی درمانی، استرس و درد اشاره کرد. گاهی هم علت این خستگی مسائل عاطفی مانند افسردگی است. گاهی نیز علت مشخص نیست. در مورد این خستگی شدید با پزشک و تیم درمانی‌ تان صحبت کنید. سعی کنید سطح خستگی خود را با کلماتی مانند خفیف ، متوسط و یا شدید برای پزشک‌ تان توصیف کنید.

• تاثیر شیمی درمانی بر قدرت حافظه و تفکر

برخی افراد پس از شیمی درمانی بیان می‌ کنند که مشکل تمرکز داشته و به خاطر آوردن مسائل برای آن ‌ها دشوار است. به این اختلال ادراکی مرتبط با سرطان  “chemo brain” یا “cancer fog” نیز می‌ گویند. تغییر در قدرت حافظه و تفکر می‌ تواند به دلایلی  چون داروها، خستگی شدید، مشکلات خواب و یا نگرانی‌ های عاطفی مانند استرس و افسردگی ایجاد شود. این مشکلات معمولاً با گذر زمان بهبود یافته، هر چند ممکن است برخی افراد سال‌ ها درگیر این مسئله باشند.

چنان چه متوجه هر گونه تغییری در قدرت تفکر و حافظه خود شدید با پزشک‌ تان صحبت کنید. خصوصاً زمانی که این مسئله زندگی روزمره شما را تحت تأثیر قرار می ‌دهد.

• آسیب‌های عصبی و ماهیچه‌ ای

برخی  از داروهای شیمی درمانی می‌ توانند باعث سوزن سوزن شدن، بی حسی و یا درد در انگشتان دست و پا و ضعف عضلانی در پاها شوند. به این حالت نوروپاتی محیطی گفته می شود. آسیب به عصب ‌های ارسال دهنده سیگنال بین سیستم عصبی مرکزی و بازوها و پاها، باعث ایجاد این حالت می ‌شود. برای افراد بسیاری نوروپاتی محیطی یک مسئله کوتاه مدت است، این در حالی است که برای گروهی می ‌تواند به صورت طولانی مدت و یا دائم اتفاق بیفتد. درصورتی که دچار بی حسی و سوزن سوزن شدن هستید، قبل از شروع دوره درمان بعدی با پزشک و یا پرستارتان در این خصوص صحبت کنید. ممکن است نیاز به تغییر برنامه درمانی‌ تان باشد و یا این که این مورد به دقت مورد بررسی قرار گیرد.

• تاثیر شیمی درمانی بر شنوایی

برخی از داروهای شیمی درمانی می‌ توانند بر کیفیت شنوایی شما تأثیر بگذارند. ممکن است پزشک توصیه کند که قبل از شروع درمان، آزمایش شنوایی انجام داده و شاید این روند قبل از هر چرخه شیمی درمانی تکرار شود. شما ممکن است در معرض خطر از دست دادن توانایی شنیدن صداها باشید. گاهی اوقات، شیمی درمانی  باعث ایجاد صدای مداوم زنگ در گوش می‌ شود که به آن وزوز گوش نیز گفته می‌ شود. اگرچه این تغییرات به صورت موقت هستند، در صورت مشاهده هر گونه تغییر در شنوانی ‌تان به پزشک اطلاع دهید. ممکن است پزشک برنامه درمانی و یا داروی شما را تغییر دهد.

• تاثیر شیمی درمانی بر رابطه جنسی و باروری

شیمی درمانی می ‌تواند بر میل جنسی ‌تان و یا توانایی برقراری رابطه جنسی تأثیر بگذارد. همچنین ممکن است بر روی ارگان ‌های جنسی و عملکرد آن ‌ها در مردان و زنان و قدرت باروری آن‌ ها تأثیر بگذارد.

• مشکلات قلبی

از عوارض جانبی بلند مدت شیمی درمانی می ‌توان به مشکلات قلبی اشاره کرد. استفاده از داروی آدریامایسین در شیمی درمانی، می تواند باعث تضعیف ماهیچه‌ های قلب و در نتیجه کاهش توانایی پمپاژ خون در بدن ( نارسایی قلبی ) شود از جمله علامت های بروز این مشکل، تنگی نفس، خستگی شدید و تورم پا و مچ پا است. اگر تحت درمان با آدریا مایسین قرار گرفتید، پزشک‌تان ممکن است به شما توصیه کند اسکن MUGA را انجام دهید تا بر نحوه پمپاز قلب ‌تان نظارت کند.

• تأثیر شیمی درمانی بر دستگاه تنفسی

شیمی درمانی می ‌تواند باعث ایجاد جراحت بر روی بافت ریه شده و در برخی افراد ظرفیت ریه را نیز کاهش دهد. این مسئله باعث می‌ شود میزان اکسیژن دریافتی مورد نیاز شما کم شود. این حالت ممکن است زمانی که شیمی درمانی با پرتودرمانی از ناحیه قفسه سینه ترکیب می‌ شود، برجسته تر شود.

• تأثیر شیمی درمانی بر کبد

بیشتر داروهای شیمی درمانی می‌ توانند به کبد آسیب برسانند. خوشبختانه، بیشتر اوقات کبد پتانسیل چشمگیری برای بازتولید دارد. این امر در صورتی امکان ‌پذیر است که از سایر عوامل آسیب‌زا مانند ، مصرف بیش از حد الکل اجتناب شود.

• تأثیر شیمی درمانی بر کلیه و مثانه

کلیه ‌ها، داروهای قوی شیمی درمانی مانند سیس پلاتین را دفع می ‌کنند که در طی این روند ممکن است کلیه و مثانه آسیب ببینند. این مسئله می‌ تواند باعث کاهش توانایی کلیه در تصفیه خون شده و مثانه نیز به طور موقت یا دائمی آسیب ببیند. از علائم آسیب به مثانه می توان به وجود خون در ادرار و درد در زمان ادرار اشاره کرد.

• تأثیر شیمی درمانی بر چشم‌ ها

ممکن است همراه با شیمی درمانی و یا برای تسکین و بهبود علائم و نشانه‌ های سرطان و تسکین عوارض جانبی شیمی درمانی، استروئید تجویز شود. استروئید می‌ تواند پیشرفت ابتلا به آب مروارید را در برخی افراد سرعت ببخشد.

• تأثیر شیمی درمانی بر استخوان بندی

یکی از رایج ‌ترین عوارض جانبی بلند مدت شیمی درمانی پوکی استخوان است. بیشتر داروهای شیمی درمانی باعث تسریع در ریزش استخوان می شوند. همچنین تغییر در رژیم غذایی به دلیل ابتلا به سرطان و روند درمان، این مشکل را تقویت می ‌کند. شکستن استخوان ها بالاترین نگرانی ناشی از ریزش استخوان محسوب می شود. کمبود ویتامین دی نیز بر این روند تأثیرگذاراست.

• ابتلا به سرطان دوم

با توجه به مکانیسم داروهای شیمی درمانی، این داروها می ‌توانند باعث تغییر و آسیب دی ان ای سلول‌ های طبیعی شده و احتمال ابتلا به سرطان دوم را افزایش دهند. البته ریسک ابتلا به سرطان دوم پایین است و در افرادی که در سنین پایین ‌تری به سرطان مبتلا شده ‌اند بیشتر اتفاق می ‌افتد. معمولاً برخی از داروهای خاص می‌ توانند در افزایش این خطر مؤثر باشند.

سخن پایانی

بسیار حائز اهمیت است که  از عوارض جانبی بلند مدت شیمی درمانی مطلع باشید. افراد بسیاری با عوارضی مانند ریزش مو و حالت تهوع آشنایی دارند اما عوارض کمتر شناخته ‌شده تری وجود دارند که حتی ماه‌ ها و سال‌ ها پس از اتمام درمان ادامه می ‌یابند. البته به خاطر داشته باشید که افراد با یکدیگر متفاوت هستند. ممکن است فردی چند مورد از عوارض جانبی بلند مدت شیمی درمانی را تجربه کند. این در حالی است که فرد دیگری هیچ یک از این عوارض را ندارد. عوارض جانبی بلند مدت شیمی درمانی تا حد زیادی بسته به داروهای شیمی درمانی است که مورد استفاده  قرار می‌ گیرند. دارو می‌ تواند این عوارض را بهبود و یا تسکین دهد. یکی دیگر از راه‌ های تسکین عوارض جانبی بلند مدت شیمی درمانی آگاهی از نحوه مدیریت عوارض جانبی شیمی درمانی است که به شما کمک می ‌کند تا با این عوارض کنار بیایید.