تغذیه درمانی: درمان و یا کنترل علائم سرطان و یا عوارض جانبی درمان سرطان

علائم سرطان و یا عوارض جانبی درمان سرطان می‌توانند بر تغذیه طبیعی تأثیر بگذارند. با ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی می‌توان به بیمار کمک کرد تا مواد مغذی مورد نیاز خود را بدست آورد. خوردن غذاهایی که کالری بالایی دارند، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی در رژیم بیماران مبتلا به سرطان حائز اهمیت است. برای برآورده کردن نیازهای غذایی و در نظر گرفتن سلیقه‌های غذایی بیمار، باید برای آن‌ها وعده‌های غذایی برنامه ریزی شده و اصول تغذیه در بیماران سرطانی مدنظر قرار گرفته شود.

مسئله تغذیه و درمان سرطان اهمیت ویژه‌ای دارد. در ادامه برخی از علائم متداول ناشی از سرطان و درمان سرطان و همچنین راه‌های درمان یا کنترل آن‌ها بیان می‌شوند.

علائم متداول سرطان و یا درمان سرطان

بی اشتهایی

موارد زیر می‌تواند به بیماران سرطانی که دچار بی‌اشتهایی هستند کمک کند:

• سعی کنید غذاهایی بخورید که دارای پروتئین و کالری بالایی هستند. برخی از غذاها با پروتئین بالا شامل لوبیا، مرغ، ماهی، گوشت، ماست و تخم مرغ است.

• به مواد غذایی‌تان پروتئین و کالری اضافه کنید، برای مثال از شیر غنی شده با پروتئین استفاده کنید.
• در ابتدای وعده غذایی که اشتهایتان بیشتر است غذاهای حاوی پروتئین بالا را میل کنید.
•  در طول وعده‌های غذایی‌تان مقادیر کمی مایعات بنوشید.
• در صورتی که تمایلی به خوردن غذاهای جامد ندارید شیک، اسموتی، آبمیوه یا سوپ بنوشید.
• غذاهایی بخورید که بوی خوبی دارند.
• غذاهای جدید و دستور العمل‌های جدید را امتحان کنید.
• نوشیدنی‌های مخلوط شده با مواد مغذی را مصرف کنید.
• وعده‌های غذایی کوچک و میان وعده‌های سالم را اغلب در طول روز میل کنید.
• هنگامی که احساس خوبی دارید و استراحت کرده‌اید، وعده‌های غذایی بزرگتری بخورید.
• بزرگترین وعده غذایی خود را هنگامی که احساس گرسنگی می‌کنید میل نمایید. چه هنگام صبحانه، ناهار یا شام باشد.
• مقادیر کمی از غذاهای مورد علاقه خودتان را تهیه و ذخیره کنید تا هنگام گرسنگی بتوانید مصرف کنید.
• تا حد امکان فعال باشید تا اشتهای خوبی داشته باشید.
• دندان های خود را مسواک زده و دهان خود را بشویید تا علائم و اثر و طعم غذا در دهان را تسکین دهید.
• در صورت بروز مشکل در خوردن غذا از جمله حالت تهوع، استفراغ یا تغییر در طعم و بوی غذاها، با پزشک یا متخصص تغذیه خود صحبت کنید.

چنانچه این تغییرات رژیم غذایی به رفع بی‌اشتهایی شما کمک نکرد، به منظور این که هر روز مواد مغذی کافی دریافت کنید ممکن است لوله مورد نیاز باشد. همچنین ممکن است برای افزایش اشتها دارو تجویز شود.

حالت تهوع

موارد زیر ممکن است به بیماران سرطانی کمک کند تا حالت تهوع را کنترل کنند:

• غذاهایی را انتخاب کنید که برای شما جذابیت دارند.
• به جای وعده‌های غذایی سنگین ، غذاهای نرم و آسان برای هضم را بخورید.
• در طول روز غذاهای خشک مانند بیسکویت خشک نمکی، یا نان تست میل کنید.
• غذاهایی را که برای معده‌تان راحت و قابل هضم است مانند نان سفید، ماست ساده و آبگوشت سبک بخورید.
• اگر حالت تهوع صبحگاهی دارید، نان تست یا بیسکویت خشک نمکی بخورید.
• غذاها و مایعات را در دمای اتاق بنوشید. (نه خیلی گرم و یا خیلی سرد)
• مایعات را به آرامی در طول روز میل کنید.
• اگر دهان شما طعم و مزه بدی دارد، آب نبات‌هایی مانند نعناع یا لیمو بخورید.
• از خوردن غذاها و نوشیدنی‌ها با بوی قوی خودداری کنید.
• به جای ۳ وعده غذایی بزرگ هر روز ۵ یا ۶ وعده غذایی کوچک میل کنید.
• در وعده‌های غذایی‌تان فقط مقادیر کمی مایعات بنوشید تا از احساس پری یا نفخ جلوگیری شود.
• خوردن وعده‌های غذایی و میان وعده‌ها فراموش نشود. معده خالی ممکن است حالت تهوع شما را بدتر کند.
• قبل و بعد از غذا دهان خود را بشویید.
• در اتاقی که بوی پخت و پز در آن وجود دارد و یا بسیار گرم است غذا نخورید. محل زندگی‌تان را در دما و با تهویه مناسب نگه دارید.
• بعد از خوردن غذا یک ساعت بنشینید و از دراز کشیدن یا خوابیدن اجتناب کنید.
• برای غذا خوردن و نوشیدن بهترین زمان را برنامه ریزی کنید.
• قبل از هر دوره درمان سرطان آرامش داشته باشید.
• لباس‌هایی بپوشید که گشاد و راحت هستند.
• اینکه چه زمانی حالت تهوع دارید و دلیل آن را یادداشت کنید.
• در مورد استفاده از داروی ضد تهوع با پزشک‌تان مشورت کنید.

استفراغ

موارد زیر ممکن است به بیماران سرطانی در کنترل استفراغ کمک کند:

• تا زمانی که استفراغ متوقف نشود، چیزی نخورید و ننوشید.
• بعد از توقف استفراغ مقادیر کمی مایعاتی که راحت هضم می‌شوند را بنوشید.
• بعد از اینکه قادر به نوشیدن مایعاتی شدید که راحت هضم می‌شوند و استفراغ نکردید، مایعاتی مانند سوپ‌ و یا شیک بنوشید.
• به جای ۳ وعده غذایی بزرگ هر روز ۵ یا ۶ وعده غذایی کوچک میل کنید.
• بعد از استفراغ به حالت ایستاده بنشینید و به جلو خم شوید.
• از پزشک خود بخواهید که برای جلوگیری یا کنترل استفراغ برای شما دارو تجویز کند.

دهان خشک

موارد زیر ممکن است به بیمارانی که دارای خشکی دهان هستند کمک کند:

• غذاهایی بخورید که به راحتی بلعیده می‌شوند.
• مواد غذایی را با سس، آب گوشت یا سس سالاد خیس کنید.
• از غذاها و نوشیدنی‌هایی که بسیار شیرین یا ترش هستند مانند لیموناد استفاده کنید تا به ترشح بیشتر بزاق کمک کنید.
• آدامس بجویید یا آب نبات‌های سفت و تکه‌های یخ را بمکید.
• در طول روز آب بنوشید.
• از نوشیدن هر نوع الکل، آبجو یا شراب خودداری کنید.
• از خوردن غذاهایی که می تواند به دهان شما آسیب برساند (مانند غذاهای تند، ترش، شور، سفت) اجتناب کنید.
• لب های خود را مرطوب نگه دارید.
• هر ۱ تا ۲ ساعت دهان خود را بشویید. از دهانشویه‌هایی که حاوی الکل است استفاده نکنید.
• از دخانیات استفاده نکنید.
• از پزشک یا دندانپزشک‌تان در مورد استفاده از بزاق مصنوعی یا محصولات مشابه برای پوشاندن، محافظت و مرطوب کردن دهان و گلوی خود سؤال کنید.

زخم‌های دهان

موارد زیر می‌تواند به بیمارانی که زخم دهان دارند کمک کند:

• غذاهای نرم که راحت جویده می‌شوند مصرف کنید مانند انواع شیک و تخم مرغ نیمرو.
• غذاهایتان را آن قدر بپزید که نرم باشند.
• مواد غذایی را به قطعات کوچک خرد کنید. برای یکدست کردن مواد غذایی از مخلوط کن استفاده کنید.
• برای تسکین زخم‌های دهان تکه‌های یخ را بمکید.
• غذاهای سرد و یا هم دما با اتاق بخورید. غذاهای گرم می‌توانند به دهان شما آسیب برسانند.
• با نی بنوشید.
• از یک قاشق کوچک استفاده کنید تا حجم کمتری از غذا را برداشته، و جویدن برایتان راحت‌تر باشد.
• از خوردن غذاهایی مانند مرکبات، غذاهای ادویه دار، گوجه فرنگی و سس گوجه فرنگی، غذاهای شور، سبزیجات خام، نوشیدنی‌های الکلی و محصولات تنباکو اجتناب کنید.
• حداقل ۲ هفته قبل از شروع ایمونوتراپی، شیمی درمانی یا پرتودرمانی سر و گردن به دندانپزشک مراجعه کنید.
• هر روز زخم‌های دهان، لکه‌های سفید، یا جاهایی که متورم  و قرمز هستند را بررسی کنید.
• روزانه ۳ تا ۴ بار دهان خود را بشویید. ¼ قاشق چایخوری جوش شیرین، ⅛ قاشق چای خوری نمک و ۱ فنجان آب گرم را برای آبکشی دهان مخلوط کنید. از دهانشویه‌هایی که حاوی الکل است اجتناب کنید.
• از خلال دندان یا اشیاء تیز استفاده نکنید.

تغییرات چشایی

موارد زیر ممکن است به بیماران سرطانی که دچار تغییرات چشایی شده‌اند کمک کند:

• به جای گوشت قرمز از مرغ، ماهی، تخم مرغ و پنیر استفاده کنید.
• به غذاها ادویه و سس اضافه کنید.
• گوشت را با چیزی شیرین مانند سس زغال اخته، ژله یا سس سیب میل کنید.
• غذاها و نوشیدنی‌های ترش را امتحان کنید.
• اگر طعم فلز یا تلخی در دهان دارید، از آب نبات‌های لیمویی، یا نعناع عاری از شکر استفاده کنید.
• در صورتی که غذاها طعم فلز می‌دهند، از ظروف پلاستیکی استفاده کنید و به طور مستقیم از ظروف فلزی ننوشید.
• اگر حالت تهوع ندارید سعی کنید غذاهای مورد علاقه خود را بخورید. غذاهای جدید را زمانی که  احساس خوبی دارید امتحان کنید.
• دستور العمل‌های غذایی بدون گوشت با پروتئین بالا را در کتاب‌های آشپزی گیاهی یا چینی پیدا کنید.
• در صورتی که غذا بی مزه است اما ناخوشایند نیست، زمان بیشتری را برای جویدن اختصاص دهید تا غذا با جوانه‌های چشایی تماس بیشتری برقرار کند.
• غذاها و نوشیدنی‌ها را در ظروف دربسته نگهداری کنید، مایعات را با یک نی بنوشید، در هنگام پخت و پز فن آشپزخانه را روشن کنید و یا در صورتی که بوی غذا شما را آزار می‌دهد در بیرون از خانه غذا طبخ کنید.
• دندان‌های خود را مسواک زده و از دهان خود مراقبت کنید. برای معاینه به دندانپزشک خود مراجعه کنید.

گلو درد و مشکل بلع

موارد زیر ممکن است به بیمارانی که گلو درد داشته یا در بلع مشکل دارند کمک کند:

• غذاهایی بخورید که نرم هستند و به راحتی جویده و بلعیده می‌شوند، مانند  شیک‌ها، تخم مرغ نیمرو، جو دوسر یا سایر غلات پخته شده.
• غذاها و نوشیدنی‌هایی که سرشار از پروتئین و کالری هستند را بخورید.
• مواد غذایی را با سس، آبگوشت یا ماست مرطوب کنید.
• از خوردن غذاها و نوشیدنی‌های گرم، غذاهای ادویه دار، غذاها و آب میوه‌هایی که اسید آن‌ها زیاد است و نوشیدنی‌های الکلی که می‌توانند گلوی شما را بسوزاند یا خراش دهند اجتناب کنید.
• غذاها را آن قدر بپزید که کاملاً نرم و پخته شوند.
• مواد غذایی را به قطعات کوچک خرد کنید. برای یکدست کردن مواد غذایی از مخلوط کن استفاده کنید.
• با نی بنوشید.
• به جای ۳ وعده غذایی بزرگ هر روز ۵ یا ۶ وعده غذایی کوچک میل کنید.
• هنگام غذا خوردن یا نوشیدن، به صورت راست بنشینید و سر خود را کمی به جلو خم کنید و حداقل ۳۰ دقیقه بعد از خوردن غذا به حالت ایستاده بمانید
• از دخانیات استفاده نکنید.
• اگر نمی‌توانید به اندازه کافی غذا بخورید تا قوی باشید، با پزشک‌‌تان مشورت کنید.

عدم تحمل لاکتوز

موارد زیر ممکن است به بیمارانی که علائم عدم تحمل لاکتوز دارند کمک کند:

• از محصولات شیر ​​بدون لاکتوز یا کم لاکتوز استفاده کنید. اکثر فروشگاه‌های مواد غذایی (مانند شیر و بستنی) با مارک “بدون لاکتوز” یا “لاکتوز کم” را دارند.
• فرآورده‌های شیر را که لاکتوز کمی دارند مانند پنیرهای سفت (مثل چدار) و ماست را انتخاب کنید.
• محصولات تهیه شده با سویا یا برنج (مانند شیر سویا و برنج و دسرهای یخ زده) را امتحان کنید. این محصولات حاوی لاکتوز نیستند.
• فقط از خوردن محصولات لبنی که برای شما مشکل ایجاد می‌کنند خودداری کنید. در صورت امکان مقدار کمی از لبنیات مانند شیر، ماست یا پنیر میل کنید.
• نوشیدنی‌های غیرلبنی و غذاهای دارای کلسیم اضافه شده را امتحان کنید.
• سبزیجات سرشار از کلسیم مانند کلم بروکلی میل کنید.
• قرص لاکتاز را هنگام خوردن یا نوشیدن لبنیات مصرف کنید. لاکتاز لاکتوز را تجزیه کرده، بنابراین هضم آن راحت‌تر است.
• غذاهای کم لاکتوز یا بدون لاکتوز را تهیه کنید.

افزایش وزن

موارد زیر ممکن است به بیماران سرطانی کمک کند تا از افزایش وزن جلوگیری کنند:

• مقادیر زیادی میوه و سبزیجات مصرف کنید.
• غذاهایی که فیبر زیادی دارند مانند نان سبوس دار، غلات و ماکارونی بخورید.
• گوشت بدون چربی، مانند گوشت گاو لاغر، و مرغ یا بوقلمون بدون پوست انتخاب کنید.
• محصولات با شیر ​​کم چرب را انتخاب کنید.
• چربی کمتری بخورید. (فقط مقادیر کمی کره، مایونز، دسر و غذاهای سرخ شده مصرف کنید)
• با روش‌های طبخ کم چربی، مانند بخارپز کردن، کباب کردن یا گریل کردن غذایتان را آماده کنید.
• نمک کمتری بخورید.
• غذاهایی را بخورید که از آن لذت می‌برید تا احساس رضایت کنید.

• فقط هنگام گرسنگی بخورید. اگر بخاطر استرس، ترس یا افسردگی غذا می‌خورید، مشاوره یا دارو را در نظر بگیرید. اگر غذا می‌خورید چون حوصله ندارید ، فعالیت‌هایی را پیدا کنید که از آن لذت می‌برید.
• در وعده‌های غذایی مقادیر کمتری بخورید.
• روزانه ورزش کنید.
• برای کاهش وزن با پزشک خود مشورت کنید.

تغذیه درمانی می‌تواند در کاهش، تسکین و درمان علائم سرطان و همچنین عوارض جانبی درمان‌های سرطان مؤثر واقع گردد. بنابراین حضور یک مشاور تغذیه در کنار تیم پزشکی درمان سرطان  از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برنامه ریزی یک رژیم غذایی در دوران درمان سرطان از وظایف یک متخصص تغذیه است. کاهش عوارض ناشی از درمان‌های سرطان با تغذیه صحیح از کاربردهای تغذیه درمانی است.