شیمی درمانی و آن چه که باید بدانید
معمولاً شنیدن نام شیمی درمانی ما را به یاد انواع سرطان‌ها می‌اندازد. سرطان بیماری است که این روزها بسیار فراگیر شده است. بسیاری از ما متأسفانه تجربه شیمی درمانی را برای یکی از عزیزانمان داشته‌ایم. از همین رو بسیار اهمیت دارد که درباره این بیماری اطلاعات بیشتری داشته باشیم تا برای جلوگیری از آن اقدامات لازم را انجام دهیم تا در صورتی که خودمان یا نزدیکانمان به آن دچار شدیم، بتوانیم به بهترین شکل ممکن با آن مقابله کنیم و از آن به سلامت عبور کنیم. برای این اتفاق لازم است درباره شیمی درمانی و اتفاقاتی که پس از آن در سیستم بدن رخ می‌دهد اطلاعاتی داشته باشیم، چگونگی انجام آن را به طور دقیق بدانیم و پیش از شروع، برای آن آمادگی لازم را کسب کنیم. قطعاً فردی که با اطلاعات قدم به اتفاقی ناشناخته می‌گذارد، بهتر می‌تواند آن را مدیریت کند و از پس آن بربیاید.
شیمی درمانی چیست و چگونه عمل می‌کند؟
شیمی درمانی یک درمان دارویی است که برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در افراد مبتلا به سرطان استفاده می‌شود. در شروع سرطان، سلول‌های سرطانی به سرعت رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند. شیمی درمانی این سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار می‌دهد تا از رشد بی‌رویه آن‌ها جلوگیری کند. برخلاف پرتو درمانی یا جراحی، که مناطق خاصی را هدف قرار می‌دهند، شیمی درمانی سراسر بدن را درگیر می‌کند. همین موضوع باعث می‌شود که بتواند بر روی برخی از سلول‌های سالم نیز مانند سلول‌های پوست، مو، روده و مغز استخوان تأثیر بگذارد. این همان چیزی است که باعث برخی از عوارض جانبی درمان می‌شود که معمولاً شایع‌ترین عارضه آن ریزش مو است.
شیمی درمانی، درمان اصلی یا فرعی؟
از شیمی درمانی می‌توان به عنوان درمان اصلی یا درمانی جانبی در کنار دیگر درمان‌ها استفاده کرد. پس از سایر اقدامات درمانی ، می‌توان سلول‌های سرطانی مخفی را با استفاده از شیمی درمانی از بین برد. همچنین شیمی درمانی می‌تواند بعد از سایر درمان‌ها مانند جراحی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی که ممکن است در بدن باقی بمانند استفاده شود. پزشکان این روش درمانی را روش کمکی می‌نامند تا شما را برای سایر درمان‌ها آماده کند. از شیمی درمانی همچنین می‌توان برای کوچک کردن تومور نیز استفاده کرد تا درمان‌های دیگر مانند پرتو درمانی و جراحی نیز بر روی بیمار امکان‌پذیر باشد.
آمادگی لازم برای شروع شیمی درمانی
چگونگی آمادگی برای شیمی درمانی بستگی به انواع داروهای دریافتی و نوع تجویز دارد. پزشک متخصص دستورالعمل‌های خاصی را برای آماده‌سازی برای درمان‌های شیمی درمانی به بیمار می‌دهد. شاید لازم باشد بیمار قبل از شیمی درمانی داخل وریدی، دستگاهی را با جراحی در بدن قرار دهد. اگر شیمی درمانی به صورت داخل وریدی و از طریق رگ انجام شود، ممکن است پزشک دستگاهی مانند کاتتر، پورت یا پمپ را توصیه کند. کاتتر یا دستگاه‌های دیگر با جراحی در یک رگ بزرگ، معمولاً در قفسه سینه بیمار کاشته می‌شود. داروهای شیمی درمانی را می‌توان از طریق دستگاه تجویز کرد.
برای اطمینان از آمادگی بدن برای دریافت شیمی درمانی، آزمایشات و مراحل مختلفی انجام می‌گیرد. آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه و کبد و آزمایش قلب برای بررسی سلامت قلب می‌تواند تعیین کند که بدن بیمار آماده شروع شیمی درمانی است یا خیر. اگر مشکلی وجود داشته باشد، پزشک ممکن است درمان بیمار را به تأخیر بیندازد یا یک داروی شیمی درمانی و دوز بی‌خطر دیگری را برای فرد بیمار انتخاب کند.
لازم است بیمار قبل از شروع شیمی درمانی، به دندانپزشک خود مراجعه کند. پزشک ممکن است به دندانپزشک توصیه کند دندان‌های بیمار را از نظر عفونت بررسی کند. درمان عفونت‌های موجود ممکن است خطر عوارض ناشی از درمان شیمی درمانی را کاهش دهد، زیرا برخی از انواع شیمی درمانی ممکن است توانایی بدن بیمار را برای مبارزه با عفونت‌ها کاهش دهد.
بیمار لازم است از قبل برای عوارض جانبی برنامه‌ریزی کند. از پزشک خود اطلاعات دقیقی درباره عوارض جانبی حین شیمی درمانی و بعد از آن بگیرد و هماهنگی‌های لازم را برای آن انجام دهید. به عنوان مثال، اگر درمان شیمی درمانی منجر به ناباروری شود، ممکن است فرد بخواهد گزینه‌های خود را برای حفظ اسپرم یا تخمک‌های خود برای استفاده‌های بعدی در نظر بگیرد یا اگر شیمی درمانی باعث ریزش مو می‌شود، بیمار برای پوشش سر خود برنامه‌ریزی کند.
پس از همه این‌ها لازم است فرد برای اولین جلسه درمان آماده شود. اطلاعاتی از شرایط خود پس از تمام شدن شیمی درمانی داشته باشد و بداند که تقریباً چه احوالاتی را بعد از آن تجربه می‌کند. گاهی نیاز است برنامه غذایی فرد تغییر کند تا عوارض جانبی کمتری را فرد متحمل شود. برای برخی از افراد بودن همراهی در جلسات اول ضروری است تا تغییرات به وجود آمده در سیستم جسمی و روانی بدن قابل تحمل‌تر باشند.
انواع روش‌های شیمی درمانی
داروهای شیمی درمانی را می‌توان به روش‌های مختلفی استفاده کرد. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
1. تزریق شیمی درمانی (وریدی): شیمی درمانی غالباً به صورت تزریق وریدی (به صورت داخل وریدی) تجویز می‌شود. این داروها را می‌توان با قرار دادن یک لوله با سوزن به داخل رگ در بازو یا در دستگاهی که از طریق رگ در قفسه سینه است، وارد کرد.
2. قرص شیمی درمانی: برخی از داروهای شیمی درمانی را می‌توان به صورت قرص یا کپسول مصرف کرد.
3. تزریق شیمی درمانی (آمپول): از دیگر روش‌هایی که می‌توان داروهای شیمی درمانی را استفاده کرد، تزریق با سوزن است.
4. کرم‌های شیمی درمانی: کرم‌ها یا ژل‌های حاوی داروهای شیمی درمانی را می‌توان برای درمان انواع خاصی از سرطان پوست روی پوست قرار داد.
داروهای شیمی درمانی برای درمان یک ناحیه از بدن استفاده می‌شود. داروهای شیمی درمانی را می‌توان مستقیماً در یک ناحیه از بدن تجویز کرد. به عنوان مثال، داروهای شیمی درمانی را می‌توان مستقیماً در ناحیه شکم (شیمی درمانی داخل صفاقی)، حفره قفسه سینه (شیمی درمانی داخل پلور) یا سیستم عصبی مرکزی (شیمی درمانی داخل رحمی) تجویز کرد. شیمی درمانی همچنین می‌تواند از طریق مجرای ادرار به داخل مثانه انجام شود. (شیمی درمانی داخل مثانه)
شیمی درمانی را می‌توان مستقیماً یا بعد از جراحی انجام داد. به عنوان نمونه، ویفرهای نازک دیسک شکل حاوی داروهای شیمی درمانی را می‌توان در حین جراحی در نزدیکی تومور قرار داد. ویفرها با گذشت زمان خراب می‌شوند و داروهای شیمی درمانی آزاد می‌کنند. داروهای شیمی درمانی همچنین ممکن است به داخل ورید یا شریانی که مستقیماً تومور را تغذیه می‌کند، تزریق شوند.
انواع داروهای شیمی درمانی
داروهای شیمی درمانی بسیار مختلفی موجود است. داروهای شیمی درمانی را می‌توان به تنهایی یا به صورت ترکیبی برای درمان انواع مختلف سرطان استفاده کرد.
همچنین داروهای شیمی درمانی با توجه به نحوه کار، ساختار شیمیایی و روابط آن‌ها با دیگر داروها طبقه‌بندی می‌شوند. برخی از داروها به بیش از یک روش کار می‌کنند و برخی دیگر ممکن است در بیش از یک گروه باشند. آشنایی با نحوه عملکرد داروها در استفاده و مقابله با عوارض جانبی آن‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد.
انواع داروهای شیمی درمانی عبارتند از:
1. داروهای آلکیله‌کننده
2. نیتروسورها
3. آنتی‌متابولیت‌ها
4. آنتی‌بیوتیک ضد تومور
5. کورتیکواستروئیدها
تعداد جلسات شیمی درمانی و فواصل آن
پزشک شما براساس این که چه داروهایی دریافت می‌کنید، ویژگی‌های سرطان و میزان بهبودی بدن بعد از هر بار درمان، تعیین می‌کند که چند بار و با چه فواصلی تحت درمان شیمی درمانی قرار بگیرید. برنامه درمان با شیمی درمانی برای هر فردی، متفاوت است. درمان شیمی درمانی می‌تواند مداوم باشد، یا ممکن است بین دوره‌های درمان و دوره‌های استراحت متناوب باشد تا بتوانید بهبود یابید.
استفاده از شیمی درمانی در مواردی غیر از سرطان
برخی از داروهای شیمی درمانی در درمان بیماری‌های دیگر مفید بوده است، مانند:
1. بیماری‌های مغز استخوان: بیماری‌هایی که بر مغز استخوان و سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارند. ممکن است با پیوند مغز استخوان، که به آن پیوند سلول بنیادی نیز گفته می‌شود، درمان شوند. شیمی درمانی اغلب برای آماده‌سازی برای پیوند مغز استخوان استفاده می‌شود.
2. اختلالات سیستم ایمنی بدن: دوزهای پایین داروهای شیمی درمانی می‌تواند به کنترل سیستم ایمنی بیش‌فعال در برخی بیماری‌ها مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید کمک کند.
عوارض شیمی درمانی
گرچه شیمی درمانی یک روش بسیار مؤثر برای درمان بسیاری از انواع سرطان است، اما عوارضی جانبی را نیز به همراه دارد. برخی از عوارض شیمی درمانی خفیف و قابل درمان است، در حالی که برخی دیگر می‌توانند عوارض جدی ایجاد کنند. عوارض جانبی داروهای شیمی درمانی می‌تواند قابل‌توجه باشد. هر دارو عوارض جانبی مختلفی دارد و هر دارویی هر عارضه جانبی را ایجاد نمی‌کند.
عوارض جانبی رایج داروهای شیمی درمانی عبارتند از:
1. حالت تهوع
2. استفراغ
3. اسهال
4. ریزش مو
5. از دست دادن اشتها
6. خستگی
7. تب
8. زخم‌های دهان
9. درد
10. یبوست
11. کبودی آسان
12. خونریزی
بسیاری از این عوارض جانبی قابل‌پیشگیری یا درمان هستند. بیشتر عوارض جانبی نیز پس از پایان درمان فروکش می‌کنند.
عوارض جانبی طولانی مدت و دیررس
داروهای شیمی درمانی همچنین می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند که تا چند ماه یا چند سال پس از درمان مشهود نیست. عوارض جانبی دیررس بسته به داروی شیمی درمانی متفاوت است اما می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
1. آسیب به بافت ریه
2. مشکلات قلبی
3. ناباروری
4. مشکلات کلیوی
5. آسیب عصبی (نوروپاتی محیطی)
6. خطر سرطان دوم
برای اطلاع از عوارض جانبی دیررس باید اطلاعات آن را از پزشک خود دریافت کنید تا با توجه به نوع داروهای شیمی درمانی، اطلاعات لازم را کسب کنید.
سخن پایانی
از آنجایی که شیمی درمانی از آن مواردی است که ممکن است هرکدام از ما آن را تجربه کنیم چه بهتر است که پیش از روبرو شدن با آن، اطلاعاتی را درباره آن داشته باشیم. در این مقاله، همانطور که با هم خواندیم، به بررسی انواع شیمی درمانی و انواع مختلف داروهای موجود پرداختیم و دانستیم که با این که گاهی برای یک بیمار، شیمی درمانی یک نیاز جدی است اما عوارضی را هم به دنبال دارد. قطعاً بهتر است قبل از شروع شیمی درمانی با این عوارض و اتفاقات احتمالی بعدی آن آشنا باشیم تا مشکلات کمتری را در حین آن، با عوارض داروهای شیمی درمانی تجربه کنیم. همچنین داشتن اطلاعات درباره چگونگی عملکرد داروهای شیمی درمانی به ما کمک می‌کند تا راحت‌تر با عوارض پس از آن کنار بیاییم.
منابع
