سرطان چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟

سرطان، اسمی که احتمالا بارها و بارها شنیده­‌اید و شاید از شنیدنش هم ترس داشته باشید؛ ولی آیا تاکنون به این فکر کرده‌­اید که دقیقا چه چیزی باعث می‌­شود یک نفر در دام این بیماری بیفتد؟ سرطان می­‌تواند در هر نقطه­‌ای از بدن به وجود بیاید و این بیماری از زمانی شروع می‌­شود که سلول­‌ها از کنترل خارج می‌­شوند و سلول­‌های طبیعی را از بین می‌­برند. ولی خوشبختانه امروزه برای بسیاری از افراد، سرطان می­‌تواند با موفقیت درمان شود تا به زندگی عادیشان ادامه بدهند. با طب‌آنکو همراه باشید تا بیشتر درباره­ این بیماری برایتان بگوییم.

کار سلول چیست؟

بدن ما از میلیاردها سلول ساخته شده که هر یک دارای وظیفه مشخصی است. برای مثال، یکی از عملکردهای سلول­‌های بدن دریافت مواد مغذی از غذاها و تبدیل آن به انرژی است. سلول­‌هایی که عملکرد مشابه دارند، با یکدیگر ترکیب شده و بافت را به وجود می‌آورند. این بافت­‌ها در کنار یکدیگر اعضا­ی بدن مانند قلب، مغز و کبد را تشکیل می­‌دهند،. هر یک از این اعضا وظایف خاصی دارند، که عملکرد صحیح آن‌­ها باعث زنده بودن و سلامت ما می‌­شود. تقریبا 200 نوع سلول مختلف در بدن انسان وجود دارد که طول عمر آن­‌ها با هم فرق می‌­کند. برای مثال سلول­‌های پوست می‌­توانند 30 روز زنده بمانند، در حالی که سلول­‌های کبد تا 18 ماه به زندگی خود ادامه می‌­دهند.

بدن ما پیوسته در حال جایگزینی سلول‌­های جدید با سلول­‌های پیر و آسیب دیده است که این کار از طریق تقسیم سلولی انجام می‌شود. به طور طبیعی سلول­‌های بدن در پاسخ به پیام‌­هایی که از بیرون و درون سلول دریافت می­‌کنند تقسیم می‌­شوند، رشدشان متوقف می‌­شود یا از بین می‌­روند. در واقع می­‌توان گفت زمانی ما سالم هستیم که همه­ سلول­‌ها به خوبی به وظایف خود عمل کنند و این چرخه به درستی انجام شود.

سرطان چگونه شروع می‌­شود؟

بعد از تمام شدن عمر سلول­‌های بدن یا آسیب دیدن آن­‌ها، سلول­‌های جدید از طریق تقسیم سلولی، جایگزین آن­‌ها می­‌شوند. گاهی این روند متوقف شده و ماده ژنتیکی (DNA) درون سلول­‌ها تغییر می‌­کند. بعد از آن، ژن­‌های جهش‌یافته دیگر به سیگنال توقف رشد پاسخ نداده و این مسئله باعث ایجاد مشکلاتی در همان قسمت از بدن شده و بیماری از آنجا شروع می‌­شود. از جمله مشکلات این است که سلول­‌های سرطانی، شروع به استفاده از مواد مغذی و اکسیژن مورد نیاز سلول­‌های سالم کرده و به نحوی باعث از بین رفتن و بیرون راندن آن­‌ها می­‌شوند. همچنین، این سلول‌ها به مغز استخوان نفوذ کرده و مانع ایجاد سلول­‌های خونی توسط مغز استخوان می­‌شوند که این امر باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌­شود.

هر چند نحوه آسیب‌رسانی این سلول‌­ها به بدن می­‌تواند در مواردی به هم شبیه باشد، اما در نحوه انتشار و سرعتشان با هم فرق دارند.

نحوه پخش شدن سرطان در بدن

وقتی که سلول­‌های سرطانی به سیگنال­‌های توقف رشد پاسخ ندهند و با سرعت زیاد به رشدشان ادامه بدهند، غده یا توده­‌ای که ” تومور” نامیده می‌­شود به وجود می‌­آید. پزشکان نمونه­‌ای از تومور را برداشته و بعد از بررسی تشخیص می‌­دهند که آیا از نوع خوش خیم است یا نه. تومورهای خوش خیم معمولا در بدن منتشر نمی­‌شوند اما گاهی باعث ایجاد مشکلاتی خواهند شد. مثلا زمانی که تومور در مغز باشد، می­‌تواند به نحوی بر عملکرد هورمون­‌های بدن تاثیر بگذارد یا به اندازه­‌ای بزرگ شود که اندام­‌های بدن را تحت فشار قرار بدهد و در نتیجه باعث ایجاد درد شود. این تومورها معمولا از طریق جراحی برداشته شده و اصولا رشد مجدد نخواهند کرد.

اما تومورهای بدخیم یا می‌توانند در بافت­‌های مجاور شروع به رشد کرده و از طریق گردش خون و سیستم لنفاوی در سراسر بدن منتشر شوند. به این نوع سرطان که در دیگر نواحی بدن پخش شده است، منتشر شده (متاستاتیک) می­‌گویند.

گروهی از سرطان­‌ها مثل سرطان خون نیز دارای تومور نیستند. این نوع در سلول­‌های خون یا دیگر سلول­‌های بدن رشد می­‌کند.

 سرعت انتشار سرطان در چه حد است؟

سرعت انتشار سلول‌­های سرطانی با هم متفاوت است. بعضی از این سلول­‌ها­ به ژن­‌ها آسیب بیشتری وارد کرده و در نتیجه سریع­تر گسترش پیدا می­‌کنند مانند سرطان ریه؛ در حالی که برخی دیگر به کندی پیشرفت می‌­کنند، مانند سرطان سینه و پروستات.

نکته مهم این است که با انتشار این سلول­‌ها، بافت­‌های دیگر بدن هم ممکن است درگیر شوند. مثلا، سلول­‌های سرطانی ریه ­می‌توانند به استخوان‌­ها رفته و در آنجا نیز شروع به رشد کنند. اما به آن سرطان استخوان نمی­‌گویند و در واقع همان سرطان ریه است که به دیگر نقاط بدن سرایت کرده است. بنابراین همان نقطه شروع، محل درگیری اصلی سرطان است و مهم نیست که این بیماری در کدام قسمت­‌های بدن منتشر شده است.

میزان شیوع بیماری سرطان در مردان و زنان

هر چند آمار منتشر شده از سوی کشورهای جهان متفاوت است، ولی در کل خطر ابتلا به این بیماری در مردان نسبت به زنان بیشتر است. دلایل مشخصی برای این مسئله وجود ندارد ولی شاید بتوان مواردی چون استعمال دخانیات و مصرف بیش از حد الکل را از دلایل مهم شیوع بیشتر آن در مردان دانست. در نمودار زیر، تفاوت میزان شیوع آن در سنین مختلف و به تفکیک جنسیت نشان داده شده است.

برای درک بهتر عنوان “سرطان چیست” تعدادی از کلماتی که با مفهوم سرطان و درمان آن مرتبط هستند را به انگلیسی و فارسی مورد بررسی قرار می­‌دهیم:

و در آخر

به عبارت دیگر می‌­توانیم سرطان را رشد غیرقابل کنترل سلول­‌ها بدانیم که باعث ایجاد اختلال در عملکرد سلول­‌های دیگر و تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌­شود. تشخیص به موقع این بیماری در روند درمان تاثیر بسزایی دارد. بنابراین اطلاع داشتن از این که علائم سرطان چیست موضوع مهمی است.  بعد از تشخیص سرطان، باید بدانیم که این بیماری در چه مرحله‌­ای است، چقدر پیشروی داشته و از کجا شروع شده است. اطلاع از این که سرطان در چه مرحله­‌ای است خیلی اهمیت دارد، چون هم به پزشک متخصص در انتخاب بهترین روش درمان خیلی کمک خواهد کرد و هم در بهبودی بیمار خیلی تاثیر دارد.