
سرطان چیست و چگونه شکل میگیرد؟
سرطان، اسمی که احتمالا بارها و بارها شنیدهاید و شاید از شنیدنش هم ترس داشته باشید؛ ولی آیا تاکنون به این فکر کردهاید که دقیقا چه چیزی باعث میشود یک نفر در دام این بیماری بیفتد؟ سرطان میتواند در هر نقطهای از بدن به وجود بیاید و این بیماری از زمانی شروع میشود که سلولها از کنترل خارج میشوند و سلولهای طبیعی را از بین میبرند. ولی خوشبختانه امروزه برای بسیاری از افراد، سرطان میتواند با موفقیت درمان شود تا به زندگی عادیشان ادامه بدهند. با طبآنکو همراه باشید تا بیشتر درباره این بیماری برایتان بگوییم.
کار سلول چیست؟
بدن ما از میلیاردها سلول ساخته شده که هر یک دارای وظیفه مشخصی است. برای مثال، یکی از عملکردهای سلولهای بدن دریافت مواد مغذی از غذاها و تبدیل آن به انرژی است. سلولهایی که عملکرد مشابه دارند، با یکدیگر ترکیب شده و بافت را به وجود میآورند. این بافتها در کنار یکدیگر اعضای بدن مانند قلب، مغز و کبد را تشکیل میدهند،. هر یک از این اعضا وظایف خاصی دارند، که عملکرد صحیح آنها باعث زنده بودن و سلامت ما میشود. تقریبا 200 نوع سلول مختلف در بدن انسان وجود دارد که طول عمر آنها با هم فرق میکند. برای مثال سلولهای پوست میتوانند 30 روز زنده بمانند، در حالی که سلولهای کبد تا 18 ماه به زندگی خود ادامه میدهند.
بدن ما پیوسته در حال جایگزینی سلولهای جدید با سلولهای پیر و آسیب دیده است که این کار از طریق تقسیم سلولی انجام میشود. به طور طبیعی سلولهای بدن در پاسخ به پیامهایی که از بیرون و درون سلول دریافت میکنند تقسیم میشوند، رشدشان متوقف میشود یا از بین میروند. در واقع میتوان گفت زمانی ما سالم هستیم که همه سلولها به خوبی به وظایف خود عمل کنند و این چرخه به درستی انجام شود.
سرطان چگونه شروع میشود؟
بعد از تمام شدن عمر سلولهای بدن یا آسیب دیدن آنها، سلولهای جدید از طریق تقسیم سلولی، جایگزین آنها میشوند. گاهی این روند متوقف شده و ماده ژنتیکی (DNA) درون سلولها تغییر میکند. بعد از آن، ژنهای جهشیافته دیگر به سیگنال توقف رشد پاسخ نداده و این مسئله باعث ایجاد مشکلاتی در همان قسمت از بدن شده و بیماری از آنجا شروع میشود. از جمله مشکلات این است که سلولهای سرطانی، شروع به استفاده از مواد مغذی و اکسیژن مورد نیاز سلولهای سالم کرده و به نحوی باعث از بین رفتن و بیرون راندن آنها میشوند. همچنین، این سلولها به مغز استخوان نفوذ کرده و مانع ایجاد سلولهای خونی توسط مغز استخوان میشوند که این امر باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن میشود.
هر چند نحوه آسیبرسانی این سلولها به بدن میتواند در مواردی به هم شبیه باشد، اما در نحوه انتشار و سرعتشان با هم فرق دارند.
نحوه پخش شدن سرطان در بدن
وقتی که سلولهای سرطانی به سیگنالهای توقف رشد پاسخ ندهند و با سرعت زیاد به رشدشان ادامه بدهند، غده یا تودهای که ” تومور” نامیده میشود به وجود میآید. پزشکان نمونهای از تومور را برداشته و بعد از بررسی تشخیص میدهند که آیا از نوع خوش خیم است یا نه. تومورهای خوش خیم معمولا در بدن منتشر نمیشوند اما گاهی باعث ایجاد مشکلاتی خواهند شد. مثلا زمانی که تومور در مغز باشد، میتواند به نحوی بر عملکرد هورمونهای بدن تاثیر بگذارد یا به اندازهای بزرگ شود که اندامهای بدن را تحت فشار قرار بدهد و در نتیجه باعث ایجاد درد شود. این تومورها معمولا از طریق جراحی برداشته شده و اصولا رشد مجدد نخواهند کرد.
اما تومورهای بدخیم یا میتوانند در بافتهای مجاور شروع به رشد کرده و از طریق گردش خون و سیستم لنفاوی در سراسر بدن منتشر شوند. به این نوع سرطان که در دیگر نواحی بدن پخش شده است، منتشر شده (متاستاتیک) میگویند.
گروهی از سرطانها مثل سرطان خون نیز دارای تومور نیستند. این نوع در سلولهای خون یا دیگر سلولهای بدن رشد میکند.
سرعت انتشار سرطان در چه حد است؟
سرعت انتشار سلولهای سرطانی با هم متفاوت است. بعضی از این سلولها به ژنها آسیب بیشتری وارد کرده و در نتیجه سریعتر گسترش پیدا میکنند مانند سرطان ریه؛ در حالی که برخی دیگر به کندی پیشرفت میکنند، مانند سرطان سینه و پروستات.
نکته مهم این است که با انتشار این سلولها، بافتهای دیگر بدن هم ممکن است درگیر شوند. مثلا، سلولهای سرطانی ریه میتوانند به استخوانها رفته و در آنجا نیز شروع به رشد کنند. اما به آن سرطان استخوان نمیگویند و در واقع همان سرطان ریه است که به دیگر نقاط بدن سرایت کرده است. بنابراین همان نقطه شروع، محل درگیری اصلی سرطان است و مهم نیست که این بیماری در کدام قسمتهای بدن منتشر شده است.
میزان شیوع بیماری سرطان در مردان و زنان
هر چند آمار منتشر شده از سوی کشورهای جهان متفاوت است، ولی در کل خطر ابتلا به این بیماری در مردان نسبت به زنان بیشتر است. دلایل مشخصی برای این مسئله وجود ندارد ولی شاید بتوان مواردی چون استعمال دخانیات و مصرف بیش از حد الکل را از دلایل مهم شیوع بیشتر آن در مردان دانست. در نمودار زیر، تفاوت میزان شیوع آن در سنین مختلف و به تفکیک جنسیت نشان داده شده است.
برای درک بهتر عنوان “سرطان چیست” تعدادی از کلماتی که با مفهوم سرطان و درمان آن مرتبط هستند را به انگلیسی و فارسی مورد بررسی قرار میدهیم:
Cancer سرطان |
Benign خوش خیم |
Malignant بدخیم |
Biopsy نمونه برداری |
Metastasized پخش شده (متاستاتیک) |
Cancer Stage مرحله سرطان |
Cancer Diagnosis تشخیص سرطان |
Oncologist متخصص سرطان |
و در آخر
به عبارت دیگر میتوانیم سرطان را رشد غیرقابل کنترل سلولها بدانیم که باعث ایجاد اختلال در عملکرد سلولهای دیگر و تضعیف سیستم ایمنی بدن میشود. تشخیص به موقع این بیماری در روند درمان تاثیر بسزایی دارد. بنابراین اطلاع داشتن از این که علائم سرطان چیست موضوع مهمی است. بعد از تشخیص سرطان، باید بدانیم که این بیماری در چه مرحلهای است، چقدر پیشروی داشته و از کجا شروع شده است. اطلاع از این که سرطان در چه مرحلهای است خیلی اهمیت دارد، چون هم به پزشک متخصص در انتخاب بهترین روش درمان خیلی کمک خواهد کرد و هم در بهبودی بیمار خیلی تاثیر دارد.